РОҲҲОИ ШАВҚМАНД НАМУДАНИ ХОНАНДАГОН ДАР ДАРС

Математика яке аз фанҳои асосии таълимӣ буда, дар инкишофи тафаккури мантиқӣ ва таҳлилии хонандагон нақши калидӣ мебозад. Аммо дар амал бисёр омӯзгорон бо мушкилии шавқмандкунии хонандагон ба ин фан дучор мешаванд. Бархе аз хонандагон математикаро фанни душвор мешуморанд. Барои бартараф кардани ин мушкилот ва самаранокии таълим истифодаи усулҳои гуногуни шавқмандкунӣ нақши муҳим дорад.

Шавқмандкунии хонандагон на танҳо ба фаъол шудани онҳо дар дарс, балки ба инкишофи қобилияти эҷодӣ, мустақилона фикр кардан ва ҳалли масъалаҳо низ кумак мерасонад. Вобаста ба ин, дар мақолаи мазкур роҳҳои шавқмандкунии хонандагон дар дарсҳои математикаро пешниҳод мекунем.

1. Истифодаи технологияҳои муосир ва воситаҳои интерактивӣ

Технологияҳои иттилоотӣ дар таълими математика имкониятҳои васеъ доранд ва метавонанд шавқи хонандагонро ба фанни математика бедор намоянд. Аз ҷумла, истифодаи платформаҳои рақамии интерактивӣ, аз қабили GeoGebra, Desmos, Khan Academy ва ғайра, имкон медиҳад, ки хонандагон мафҳумҳои математикиро ба таври визуалӣ дарк кунанд.

Мисол: Дар раванди таълими мавзуи функсияи квадратӣ y = ax² + bx +c, омӯзгор метавонад аз платформаи рақамии Desmos истифода барад. Хонандагон бо тағйир додани параметрҳои a, b ва c метавонанд бубинанд, ки чӣ тавр шакли парабола тағйир меёбад. Ин таҷрибаи визуалӣ кумак мекунад, ки ҳамбастагии формулаи математикӣ ва шакли геометриро амиқ дарк кунанд.

2. Алоқаи математика бо ҳаёти воқеӣ

Яке аз масъалаҳои асосие, ки шавқи хонандагонро ба математика коҳиш медиҳад, фаҳмонидани қобилияти татбиқи он дар ҳаёти воқеӣ мебошад. Омӯзгор бояд пайваста нишон диҳад, ки математика дар ҳама соҳаҳои ҳаёт истифода мешавад. Истифодаи масъалаҳое, ки бо ҳаёти рӯзмарраи хонандагон алоқаманданд, метавонад аҳаммияти математикаро нишон диҳанд.

Мисоли 1: Дар синфи 5-6, ҳангоми омӯзиши фоизҳо: Модаратон мехоҳад барои ҷашни таваллуди шумо 15 меҳмон даъват кунад. Ҳар як питса 80 сомонӣ буда, барои ҳар 4 нафар як питса кофӣ аст. Агар дар мағоза 20% тахфиф бошад, чӣ қадар маблағ сарфа мешавад?

Саволҳо:

— Чанд питса лозим мешавад?

— Пеш аз тахфиф чанд сомонӣ лозим аст?

— Баъди тахфиф чанд сомонӣ лозим мешавад?

— Чанд сомонӣ сарфа мешавад?

Ҳал:

Муайян кардани шумораи питсаҳо:

Барои ҳар 4 нафар 1 питса лозим аст.

Барои 15 нафар: 15:4=3,75.

Яъне, бояд 4 питса харида шавад (питсаи нопурра харидан мумкин нест).

Ҳисоб кардани арзиши умумӣ (пеш аз тахфиф): 4*80=320 сомонӣ.

Ҳисоб кардани тахфиф (20%): 20% аз 320=20100∙320=64 сомонӣ.

Арзиши нав баъди тахфиф: 320−64=256 сомонӣ.

Ҷавоб:

Питса лозим: 4 дона;

Пеш аз тахфиф: 320 сомонӣ;

Баъди тахфиф: 256 сомонӣ;

Маблағи сарфашуда: 64 сомонӣ.

Ин гуна мисолҳо ба хонандагон кумак мекунанд, ки дарк намоянд: фоизҳо на танҳо дар китоб, балки дар зиндагии ҳаррӯза низ истифода мешаванд (аснои тахфиф, қарз ё харидорӣ).

Омӯзгор метавонад пас аз ҳал намудани мисол ба хонандагон супориш диҳад, ки мисолҳои монанди онро аз ҳаёти худ биёранд, барои мисол, тахфиф дар либос, бозича ё китоб.

Мисоли 2: Дар синфи 8-9, ҳангоми омӯзиши муодилаҳои хаттӣ: Шумо мехоҳед интернет харед. Ширкати А ҳар моҳ 50 сомонӣ ва ҳар гигабайт 2 сомонӣ мегирад. Ширкати Б 30 сомонӣ ва ҳар гигабайт — 3 сомонӣ. Чанд гигабайт истифода бурда, нархи онҳо баробар мешавад? Кадом ширкатро интихоб кардан судманд аст?

 Ҳал:

Муодилаҳоро менависем:

Барои ширкати А: y=50+2x

Барои ширкати Б: y=30+3x

Дар ин ҷо x — шумораи гигабайтҳо, y — арзиши умумӣ дар сомонӣ.

Баробар мегузорем, то нуқтаи баробарӣ (қисмати буриш)-ро ёбем: 50+2x=30+3x

Аз ин муодила: 50−30=3x−2x, x=20.

Пас, ҳангоми истифодаи 20 ГБ, нархи ҳар ду ширкат баробар мешавад.

                                          Арзиши умумиро ҳисоб мекунем:

y=50+2∙ 20=50+40=90 сомонӣ ё y=30+3∙20=30+60=90 сомонӣ

(Натиҷаҳо баробар — дуруст аст).

Таҳлил:

Агар камтар аз 20 ГБ истифода шавад:

Барои ширкати А → 50 сомонӣ асосӣ зиёд аст, бинобар ин, ширкати Б арзонтар мебарояд.

Агар зиёда аз 20 ГБ истифода шавад:

Барои ширкати А нархи ҳар ГБ пасттар аст, бинобар ин, ширкати А манфиатовар мегардад.

Ҷавоб:

Баробарии нархҳо: ҳангоми 20 ГБ;

Нархи умумӣ: 90 сомонӣ.

Ширкати манфиатовар:

То 20 ГБ → ширкати Б;

Аз 20 ГБ боло → ширкати А.

Мисоли 3: Дар синфи 9 — 10, ҳангоми омӯзиши прогрессияҳо: Шумо мехоҳед 1 000 000 сомонӣ барои хариди хона ҷамъ кунед. Ҳар моҳ 50 000 сомонӣ захира мекунед. Баъд аз чанд моҳ ба мақсадатон мерасед?

Ҳал:

Маблағи ҷамъшаванда ҳар моҳ 50 000 сомонӣ зиёд мешавад.

Пас, маблағи ҷамъшудаи пас аз n моҳ чунин аст:

Sn=50000∙n

Мо медонем, ки бояд:

Sn=1000000

Пас:

50000∙n=1000000

 n=1000000/50000=20 моҳ.

 Ҷавоб:

Барои ҷамъ кардани 1 000 000 сомонӣ, шумо бояд 20 моҳ пасандоз кунед.

Ин мисол намунаи хубест аз ҷамъшавии пайдарпайи маблағҳо, ки ба прогрессияи арифметикӣ монанд аст.

Омӯзгор метавонад аз ин масъала истифода бурда, ба хонандагон фаҳмонад, ки чӣ гуна ҳисобҳои математикӣ ба банақшагирии буҷет, сарфа ва сармоягузорӣ дар зиндагии воқеӣ кумак мерасонанд.

Яке аз масъалаи муҳимми дигар ин ташкили лоиҳаҳо аз фанни математика мебошад. Ташкили лоиҳаҳое, ки дар онҳо хонандагон математикаро барои ҳалли масъалаҳои воқеӣ истифода мебаранд. 

Мисоли лоиҳа 1: «Таҷдиди синф»: Хонандагон бояд нақшаи таҷдиди синфи худро тайёр кунанд. Онҳо бояд майдони синфро андозагирӣ кунанд, миқдори ранги зарурӣ барои деворҳо (агар 1 литр ранг 8 метри мураббаъро мепӯшонад), миқдори кошинҳои зарурӣ барои фарш (агар андозаи яктояш 30∙30 см бошад), хароҷоти умумиро ҳисоб кунанд ва презентатсияи лоиҳаро пешниҳод намоянд.

Мисоли лоиҳа 2: «Тарҳрезии боғи мактаб»: Хонандагон лоиҳаи боғи мактабро месозанд. Онҳо бояд периметр ва майдонро ҳисоб кунанд, ҷойгиршавии дарахтонро бо риоя кардани масофаи муайян (масалан, ҳар як дарахт аз дигаре 3 метр дур бошад) муайян намоянд, нақшаи геометрии боғро тарҳрезӣ кунанд ва буҷети лоиҳаро тайёр кунанд.

Мисоли лоиҳа 3: «Таҳлили омории синф»: Хонандагон тадқиқоти оморӣ дар бораи синфи худ мегузаронанд: қади миёна, вазни миёна, машғулиятҳои дӯстдошта, вақти сарфшуда барои дарсҳо. Онҳо диаграммаҳо месозанд, маънои миёна, медиана ва моддаро ҳисоб мекунанд ва хулосаҳо мебароранд.

Даъвати кормандони гуногун, аз қабили муҳандисон, меъморон, иқтисодчиён ё барномасозон, барои баён кардани истифодаи математика дар касби худ, ба хонандагон нишон медиҳад, ки математика дар ҳаёти касбӣ чӣ гуна татбиқ мешавад.

3. Усулҳои фаъоли таълим ва кори гурӯҳӣ

Истифодаи усулҳои фаъоли таълим, аз ҷумла, корҳои гурӯҳӣ дар бедор намудани шавқу рағбати хонандагон ба математика нақши калидӣ дорад.

Ташкили кори гурӯҳӣ, ки дар он хонандагон якҷоя масъалаҳоро ҳал мекунанд, идеяҳо мубодила мекунанд ва якдигарро ёрӣ мерасонанд, муҳити ҳамкорӣ ва дӯстонаро эҷод мекунад. Ин на танҳо ба омӯзиши математика, балки ба инкишофи маҳорати муоширати иҷтимоӣ низ мусоидат мекунад.

Шавқ додани хонандагон ба муҳокимаи роҳҳои гуногуни ҳалли масъалаҳо, пешниҳоди фикрҳо ва далелҳои худ, тафаккури интиқодӣ ва озодии фикриро инкишоф медиҳад.

Истифодаи усулҳои фаъоли таълим, ки дар он хонандагон дар ҷустуҷӯи дониш мебошанд, масалан, тадқиқоти хурд, санҷиши математикӣ ва кашфи қонуниятҳо шавқи омӯзишро рушд медиҳад.

4. Ташкили муҳити шавқовар дар

раванди таълим

Муҳити синфӣ метавонад ба шавқи хонандагон таъсири калон дошта бошад. Бинобар ин, мо метавонем чунин корҳоро дар раванди таълим истифода намоем:

— Истифодаи аёният ва формулаҳои математикӣ, натиҷаҳои кори хонандагон ва маводди визуалӣ метавонад муҳити математикиро эҷод карда, шавқи хонандагонро афзоиш диҳад.

— Ташкили мусобиқаҳо, олимпиадаҳо, ҳафтаи математика ё маҳфилҳои математикӣ имкони иловагиро барои хонандагони шавқманд фароҳам меоварад ва муҳити рақобат эҷод мекунад.

Хулоса, шавқмандкунии хонандагон дар дарсҳои математика раванди мураккаб буда, истифодаи усулҳоро талаб мекунад. Омӯзгори муваффақ бояд доимо дар ҷустуҷӯи роҳҳои нав бошад, технологияҳои муосирро истифода барад, алоқаи математика бо ҳаёти воқеиро нишон диҳад, усулҳои фаъоли таълимро татбиқ кунад ва ба хусусиятҳои фардии ҳар як хонанда таваҷҷуҳ дошта бошад.