МАШҒУЛИЯТИ ШАВҚОВАР ДАР МАВЗУИ «ОБ — МАНБАИ ҲАЁТ»

Об асоси зиндагии инсон ва нерубахши табиат мебошад. Ташаккули ҷаҳонбинӣ дар самти шинохти об ва расидан ба қадру манзалати он ҷанбаи маърифатӣ, ахлоқӣ ва эътиқодӣ дошта, омӯзишҳо дар шинохти об ва манзалати он аз зинаҳои ибтидоии таълим сарчашма мегиранд. Дар ин нигошта, ман ҳамчун мутахассиси соҳаи томактабӣ, намунаи машғулиятеро барои гурӯҳҳои томактабӣ пешниҳод менамоям ва умедворам, ки барои мураббиҳои кӯдакистонҳои ҷумҳурӣ роҳнамои хубе мешавад.

Мақсад:

Ташаккули дониши кӯдакон дар бораи хосиятҳои об ва аҳаммияти он барои мавҷудоти зинда.

Вазифаҳо:

• маълумот дар бораи ашёи вазнине, ки дар об ғарқ мешаванд ва ашёҳои сабуке, ки дар об шино мекунанд;
• дар кӯдакон инкишоф додани кунҷковӣ, маҳорати тахминкунӣ ва санҷиши он;
• тарбияи муносибати мусбат бо об.

Мавод ва таҷҳизот:

Мусиқии халқии «Навои шаршара», интихоби расму мусаввараҳо доир ба мавзуи «Об манбаи ҳаёт», истакончаҳои шаффоф барои ҳар як кӯдаки гурӯҳ, ду найча барои қаҳва, ашё барои бозӣ: гӯйи (шайба) фулузин, сарпӯш, санг, сарпӯши пластикӣ, пенопласт, ду тағора бо оби хунук ва гарм, тасвири «қатра» барои рангкунӣ барои ҳар кӯдак.

Рафти машғулият:

Мусиқии «Навои шаршара» садо медиҳад.

Мураббӣ: — Бачаҳо, мешунавед? Ин наво шилдироси чиро ба ёд меорад?

Бачаҳо тахминҳои худро мегӯянд.

 Мураббӣ: — Бале, ин шилдироси об аст. Оё шумо медонед, ки об барои чӣ зарур аст?

Бачаҳо тахминҳои худро мегӯянд.

Мураббӣ: — Одам обро истифода мебарад. Дастурӯй мешӯяд, менӯшад, бо он хӯрок мепазад, табақу коса мешӯяд, фарши хонаро тоза мекунад, либос мешӯяд, оббозӣ мекунад. Бе об алафу гулҳо хушк мешаванд. Об барои ҳайвону паррандаҳо низ хеле зарур аст. Ҳикоя бо истифодаи воситаҳои аёнӣ (расму тасвирҳо) пурра карда мешавад.

Барои мавзуи обро беҳтару хубтар ба бачаҳо омӯзондан шеърхонӣ, қироати шеър дар бораи об мувофиқи мақсад аст. Ин ҷо чанд намунаеро аз ашъори бачагонаи шоири номвар Аминҷон Шукӯҳӣ барои шумо ҳамкорони гиромӣ пешкаш мекунам, то ҳангоми машғулиятҳо аз онҳо истифода баред ва шавқу завқи бачаҳоро ба мавзуи об бедор намоед.

Мураббӣ: — Бачаҳо, ба давра гирд шуда, ҷамъ шавед. Биёед, якҷоя барои чӣ лозим будани об ва аз куҷо омадани онро мефаҳмем.

Бачаҳо дар давра гирд меистанд ва шеърҳои зеринро якҷоя мехонанд:

Аз кӯҳи Анзоб

Дарёи Варзоб

Сӯи Душанбе

Мекунад шитоб.

Даҳҳо шаршара

Аз ҳар як дара

Сӯяш медаванд

Чун оҳубарра.

Дарёи Варзоб

То шавад сероб

Чашмаҳои шӯх

Намекунанд хоб

***

Давидему давидем,

Ба ҷӯи нав расидем.

Ҷӯи нава обаш не,

Ниҳолчая тобаш не…

 Пагоҳ аз нав давидем,

Ба ҷӯи нав расидем.

Ҷӯи нава обаш пур,

Хоҳӣ агар як каф хӯр…

Аз кӯҳистон меояд,

Ғелон-ғелон меояд…

Ҳамчунин, ба бачаҳо мефаҳмонем, ки яке аз роҳҳои пайдо шудани об дар рӯи замин борон аст. Дар ин бора низ метавонем, чанд шеъреро дар бораи пайдоиши борон аз шоир Аминҷон Шукӯҳӣ қироат кунем:

Абр омаду абр омад,

Ғурранда чу бабр омад.

Дар соати нӯҳ омад,

Аз ҷониби кӯҳ омад.

Дар болои шаҳр омад.

Якбора ба қаҳр омад

            ***

Боронаки сим-симак,

Боронаки ҷим-ҷимак.

Як рӯзи тамом омад,

То омади шом омад.

Ҳар чангу ғубор аз он

Бар хок бишуд яксон.

Дар боғу хиёбонҳо,

Дар кӯчаву майдонҳо.

Ҳар сабзаву шохи гул

Шустанд руху кокул.

Пӯшида либоси нав,

Густурда палоси нав.

Бо табъи хӯшу хандон

Гаштанд ҳама рақсон…

Бар бод савор омад,

Борони баҳор омад.

Мураббӣ: — Бачаҳо, обро мебинему дар борааш нақл мекунем, ки он чӣ хел аст. Барои ин ба паси миз мешинем.

Бачаҳо дар паси миз мешинанд. Дар рӯйи миз барои ҳар як кӯдак зарфҳои шаффофи обдор истодааст.

Мураббӣ: — Дар пеши ҳар кадоми шумо зарфи обдор аст. Обашро бӯй кашед, бӯй дорад?

Бачаҳо: — Не, об бӯй надорад! Мураббӣ: — Ранги об чӣ хел аст? Бачаҳо тахмин мекунанд…

Мураббӣ дар як зарф шир ва дар зарфи дигар об дорад. Ба зарфҳо найчаҳо андохта шудаанд.

Мураббӣ: — Ба зарфи ширдор нигаред. Ранги шир чӣ хел аст?

Бачаҳо: — Ранги шир сафед аст.

Мураббӣ: — Оре, ранги шир сафед аст. Ба фикри шумо, агар найчаро ба зарфи ширдор гузорем, найча намудор мешавад?

Бачаҳо тахмин мекунанд…

Мураббӣ: — Ана, бинед, ман найчаро ба зарфи ширдор андохтам, ки он намудор нест, зеро шир сафед аст.

Акнун найчаро ба зарфи обдор мегузорем.

Мураббӣ: Найча намудор аст? Бачаҳо тахмин мекунанд…

Мураббӣ: — Об ранг надорад ва найча дар он намудор шуд. Пас, хулоса мекунем, ки об беранг будааст.

Мураббӣ дар рӯйи миз ду тағора (бо оби хунук ва бо оби гарм) мегузорад. Ба бачаҳо мегӯяд:

— Зарфҳои худро гирифта, обҳояшро ба тағораҳо резед.

Бачаҳо бо ёрии мураббӣ хулоса мебароранд, ки об рехта мешавад.

Мураббӣ: — Обро дар тағораҳо даст зада, бинед. Об чӣ хел аст?

Як гурӯҳи бачаҳо мегӯянд, ки оби тағораи онҳо хунук аст, гурӯҳи дигар мегӯянд, ки оби тағораи онҳо гарм аст. Хулоса мекунанд, ки об метавонад хунук ё гарм бошад.

Мураббӣ: — Ман ашёи бисёри гуногун дорам. Мураббӣ гӯю мурват, сарпӯшҳои фулӯзин ва пластикӣ, сангчаҳо ва пенопластро нишон медиҳад.

Мураббӣ: — Ба фикри шумо агар ин ашёҳоро ба об партоем, чӣ ҳодиса рух медиҳад?

Бачаҳо тахмин мекунанд…

Мураббӣ: — Биёед, бисанҷем, ки чӣ ҳодиса рух медиҳад.

Бачаҳо ашёҳоро ба тағораи об мепартоянд ва мушоҳида мекунанд, ки чӣ мешуда бошад. Диданд, ки ашёи вазнин дар об ғарқ шуда, ашёи сабук рӯйи об шино мекунанд.

Мураббӣ: — Бачаҳо, ба дастони худ нигаред, онҳо чӣ тавр шуданд?

Бачаҳо: — Дастонамон тар шуданд. Мураббӣ: — Мо бояд чӣ кор кунем? Бачаҳо: — Дастонамонро хушк кунем. Бачаҳо  бо  дастмолҳои  коғазин  дастона-

шонро хушк мекунанд.

Мураббӣ: — Акнун дастони шумо чӣ тавр шуд?

Бачаҳо: — Дастонамон хушк шуд. Бачаҳо ба курсичаҳо мешинанд.

Мураббӣ: — Бачаҳо, мо имрӯз дар бораи чӣ суҳбат кардем?

Бачаҳо: — Дар бораи об суҳбат кардем.

Мураббӣ: — Бале, мо фаҳмидем, ки об ба- рои тамоми мавҷудоти зинда хеле зарур аст. Мо бо хосиятҳои об шинос шудем. Кӣ ба ман дар бораи хосиятҳои об мегӯяд?

Бачаҳо: — Об рангу бӯй надорад. Метавонад бирезад. Ашёи вазнин дар об ғарқ мешаванд, ашёи сабук дар рӯйи об шино мекунанд. Мураббӣ:  —  Офарин,  бачаҳо!  Ҷавобҳои шумо  дуруст  аст.  Ман  ба  шумо  чунин  қатраҳоро барои ранг кардан туҳфа мекунам.

Бо чунин равиш машғулият ба анҷом мерасад. Ин навъ машғулиятҳо маърифати кӯдаконро доир ба об ва хосиятҳои он ташаккул медиҳад. Бинобар ин, ҳар як мураббӣ бо истифода аз равишу усули ба худ хос, бояд кӯдаконро ба мавзуъҳои аслӣ, ки ҳамеша барои инсон муҳим ҳастанд, ошно карда, ҳисси эҳтиром ба табиатро дар зеҳну шуури кӯдакон ҷой намояд.