ТАШАККУЛИ МАЛАКАҲОИ ПЕДАГОГИИ ОМӮЗГОРОНИ ОЯНДА

Дар шароити ҷаҳонишавӣ ва пешрафти босуръати технологияҳо талабот ба сатҳи салоҳиятнокии касбии омӯзгорон пайваста меафзояд. Омӯзгорони оянда на танҳо бояд донишу малакаҳои қавӣ дошта бошанд, балки низоми таълим ва тарбияро мутобиқи талаботи замон ва рушди технологӣ такмил диҳанд. Инчунин, онҳо бояд ба методҳои нави таълим ва технологияи муосир мутобиқ шуда тавонанд, ки ин аз онҳо салоҳиятнокии баландро талаб мекунад. Салоҳиятнокии касбӣ яке аз муҳимтарин талабот ба омӯзгорони оянда мебошад. Он на танҳо дониш ва малакаҳои амиқи фанниро талаб мекунад, балки фарогири қобилиятҳои педагогӣ, ахлоқӣ ва иҷтимоии омӯзгор низ мебошад. Омӯзгоре, ки дорои салоҳияти баланд аст, метавонад насли ояндаро мувофиқи талаботи замони муосир омода созад.
Мақсади ин мақола баррасии масоили асосии ташаккули салоҳиятнокии касбии омӯзгорони оянда буда, ҳамзамон, таҷрибаҳои таҳсилот, дастовардҳои соҳаи маорифи халқи тоҷик дар давраи соҳибистиқлолӣ ва дар ин росто, нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рушди соҳаи маориф ва мақоми омӯзгор дар ҷамъияти муосири тоҷик таҳлил шудааст.
Ташаккули салоҳиятнокии касбӣ барои омӯзгорони оянда маънои мутобиқ шудан ба талаботи замони муосир ва таълимдиҳӣ дар шароити тағйирёбанда ва пешрафти босуръати илмро дорад. Дар шароити ҷаҳонишавии имрӯза омӯзгорон бояд бо тағйироти пайдарпайи низоми таҳсил ва технология ҳамқадам бошанд. Салоҳиятнокӣ маънои доштани донишу малакаҳои амалӣ ва назариявии заруриро дошта, фарогири малакаҳои методологӣ, педагогӣ, ахлоқӣ ва робитавӣ мебошад. Онҳо бояд аз таҳаввулоти илмӣ ва технологӣ огоҳ бошанд ва тавонанд навовариро дар ҷараёни таълим ворид кунанд.
Аввалан, барои ташаккули салоҳияти касбӣ омӯзгор бояд донишҳои амиқ дар соҳаи тахассусии худ дошта бошад. Фақат бо донистани мазмуни илмии фанни таълимӣ ӯ метавонад шогирдони тавоно тарбия намояд. Салоҳиятнокии омӯзгорон на танҳо ба дониш, балки ба қобилияти амалӣ намудани дониш дар раванди таълим дахл дорад.
Дуюм, омӯзгорон бояд малакаҳои тарбиявӣ ва педагогӣ дошта бошанд, ки бо он тавонанд, насли ояндаро бо руҳияи нек ва тарбияи маънавӣ ба камол расонанд. Рушди шахсияти омӯзгор ҳамчунин муҳим аст, зеро онҳо бо рафтор ва муносибати худ намунаи ибрат барои шогирдонашон мешаванд. Ба ибораи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон: «Омӯзгор на танҳо мураббӣ, балки роҳнамои маънавии шогирдон аст, ки ба воситаи хираду дониш роҳҳои муваффақиятро ба онҳо нишон медиҳад».
Дар натиҷа, омӯзгори салоҳиятнок метавонад ҷавобгӯи талаботи ҷамъияти муосир бошад, дар шаклгирии донишҳои шогирдон ва рушди шахсиятҳои пурзӯр саҳм гузорад. Таҷрибаи ҷаҳонӣ дар таҳкими системаи таълими касбии омӯзгорон нақши муҳим мебозад. Дар ин замина, омӯзиш ва барномаҳои таълимӣ, ки дар кишварҳои ҳамсояи Тоҷикистон, ба монанди Ӯзбекистон ва Қазоқистон амалӣ мешаванд, метавонанд намунаи ибрат бошанд.
Дар давраи соҳибистиқлолӣ, Ҳукумати Ӯзбекистон ба ислоҳоти ҷиддии соҳаи маориф аҳаммияти зиёд дод. Соли 2017 дар ин кишвар ислоҳоти низоми таълим оғоз шуд, ки яке аз ҷанбаҳои асосии он беҳтар кардани таълими касбии омӯзгорон мебошад. Дар ин кишвар системаи таҳсили касбии омӯзгорон ба такмили ҳаматарафаи малакаҳои касбӣ равона шудааст. Аз ҷумла, омӯзгорон пас аз хатми донишгоҳҳо ба курсҳои такмили ихтисос равона мешаванд, ки онҳо доимо бо барномаҳои навин ва методологияҳои таълимӣ шинос мешаванд. Дар кишвари ҳамсоя дарсҳои интерактивӣ, ки технологияи муосирро ба равандҳои таълимӣ ворид мекунанд, хеле рушд ёфтаанд. Дар барномаҳои таълимӣ ба омӯзиши мустақилона ва таҳлили амиқи масъалаҳо таваҷҷуҳ зоҳир мешавад, ки барои ташаккули салоҳиятнокии касбӣ муҳим аст. Илова бар ин, Ҳукумати Ӯзбекистон ҳамкориҳои байналмилалиро бо кишварҳои пешрафта, аз ҷумла, Финляндия, Олмон ва Ҷопон тақвият дода, омӯзгорони худро барои омӯзиши таҷрибаи пешқадам ба ин кишварҳо мефиристад.
Қазоқистон низ дар солҳои охир низоми маорифи худро ба сатҳи ҷаҳонӣ бароварда истодааст. Яке аз самтҳои асосии ин ислоҳот беҳтар кардани сифати таҳсилоти касбии омӯзгорон мебошад. Дар Қазоқистон барномаи давлатии «100 қадам» барои такмили малакаҳои касбӣ ва омодагии омӯзгорон ба тағйироти иқтисодӣ ва иҷтимоӣ татбиқ шуд. Ин барнома ба таҷрибаи давлатҳои аврупоӣ такя намуда, омӯзгорони қазоқро барои кор бо методҳои нави таълимӣ омода мекунад. Барномаҳои таълими педагогӣ дар Қазоқистон акнун на танҳо донишҳои назариявӣ медиҳанд, балки ба малакаҳои амалӣ низ диққати махсус медиҳанд. Илова бар ин, омӯзгорон таҷрибаҳои пешқадами ҷаҳонро меомӯзанд ва дониши худро такмил медиҳанд. Ҳамкориҳои наздики Қазоқистон бо муассисаҳои таълимии Британияи Кабир, ИМА ва Сингапур дар ташаккули омӯзгорони касбӣ роҳандозӣ гардидааст. Таҷрибаҳо нишон медиҳанд, ки рушди салоҳиятнокии касбии омӯзгорон ва татбиқи усулҳои нави таълим дар кишварҳои Осиёи Марказӣ низ дар асоси таҷрибаи пешқадам роҳандозӣ шудааст.
Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бошад, соҳаи маориф ҳамчун самти муҳимми сиёсати давлатӣ ҳамеша дар маркази таваҷҷуҳи Роҳбарияти Олии кишвар қарор дорад. Сарвари давлат дар суханрониҳояшон пайваста аҳаммияти баланд доштани сифати таҳсилотро таъкид намуда, нақши маорифро дар рушди ҷомеа, ташаккули инсоният, инкишофи давлат, рушди устувори иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар калидӣ меҳисобанд. Ҳамзамон, ба ташаккули малакаҳои мутахассисон, хусусан, омӯзгорони оянда, ки тарбиятгари насли наврас ва ҷавонони кишвар мебошанд, диққати махсус доданд. Роҳбари давлат дар яке аз Паёмҳояшон таъкид кардаанд, ки: «Ояндаи ҳар як давлат ва миллат, пеш аз ҳама, аз сатҳи дониш, маърифат ва ҷаҳонбинии насли ҷавон вобаста аст». Дар ин замина, маориф бояд дар тарбияи кадрҳои салоҳиятнок, дорои донишу малакаҳои навин ва омодагии касбӣ нақши аввалиндараҷа дошта бошад. Ба таъкиди Пешвои миллат дар шароити ҷаҳонишавӣ ва рақобатҳои иқтисодию иҷтимоӣ, зарурати мутобиқ кардани низоми таҳсилоти кишвар ба меъёрҳои байналмилалӣ ва технологияҳои муосир афзалият пайдо мекунад. Дар ин замина, Президенти муҳтарами кишварамон ба беҳтар кардани шароитҳои моддӣ-техникии муассисаҳои таълимӣ, аз ҷумла, таъсиси мактабҳои нав, таъмин намудани онҳо бо технологияҳои иттилоотии замонавӣ, китобҳо ва маводи таълимӣ, инчунин, баланд бардоштани сатҳи касбият ва малакаҳои омӯзгорон диққати махсус медиҳанд. Аз ҷумла, таъкид мекунанд, ки: «Омӯзгорон бояд ҷавобгӯи талаботи замон бошанд ва дар ташаккули насли нав, ки қодир ба истифодаи технологияҳои муосир ва донишҳои навинанд, саҳмгузор бошанд». Ин суханон нишон медиҳанд, ки Президенти маҳбуби кишварамон нақши омӯзгоронро на танҳо дар таълими дониш, балки дар ташаккули шахсияти ҷавонон дар шароити муосири ҷаҳонӣ муҳим медонанд.
Дар давраи соҳибистиқлолӣ соҳаи маорифи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба дастовардҳои бузург ноил гардид, ки дар рушди ҳамаҷонибаи иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар саҳми калон гузоштааст. Яке аз дастовардҳои муҳим таъсиси муассисаҳои нави таълимӣ дар саросари кишвар мебошад. Мувофиқи маълумоти расмӣ, танҳо дар давоми солҳои соҳибистиқлолӣ дар Тоҷикистон сохтмону азнавсозии 3 ҳазору 648 бинои муассисаи таълимӣ барои як миллиону 600 ҳазор хонанда анҷом дода шудааст. Ин мактабҳо на танҳо дар шаҳрҳо, балки дар минтақаҳои дурдаст, деҳаҳо ва водиҳои кӯҳӣ низ сохта шуданд, ки ба ҳама кӯдакон имкони таҳсилро муҳайё месозанд. Ин иқдом ба болоравии сатҳи маърифат ва дастрасии умум гардидани шароити мусоиди таҳсил мусоидат намуд. Илова бар ин, бо дастгирии бевоситаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Литсейи Президентӣ барои хонандагони болаёқат, мактабҳои байналмилалӣ ва донишгоҳҳои нав таъсис ёфтанд. Дар робита ба ин, барои баланд бардоштани сифати таълим ва тарбияи мутахассисони салоҳиятнок, Ҳукумати кишвар бо институтҳои байналмилалӣ ҳамкорӣ мекунад. Дар пайи пешниҳоди Роҳбари давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Стратегияи миллии рушди маорифи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030 қабул гардид, ки ҳадафи он боз ҳам беҳтар кардани дастрасӣ ба таҳсилоти босифат, таъмини баробарии гендерӣ дар таълим ва таҳкими раванди таълиму тарбия мебошад. Ин стратегия нишон медиҳад, ки дар доираи сиёсати давлатии Тоҷикистон маориф ҳамчун яке аз самтҳои стратегӣ дар рушди давлат боқӣ мемонад. Аз ҷиҳати муосиргардонии фанновариҳои таълим, Тоҷикистон низ пешравиҳои зиёд кардааст. Бо истифода аз технологияҳои иттилоотӣ ва робитавӣ дар муассисаҳои таълимӣ, махсусан, дар мактабҳо имкониятҳои омӯзишӣ ба дараҷаи сифатан нав расидаанд.
Лоиҳаи «Таҳсилоти рақамӣ», ки ба истифодаи платформаҳои онлайнӣ барои омӯзгорон ва донишҷӯён равона шудааст, ба тавсеаи дастрасии таҳсилоти босифат ба донишҷӯёни тамоми кишвар мусоидат мекунад. Илова бар ин, бо дастгирии Ҳукумати Тоҷикистон ва шарикони байналмилалӣ, барномаҳои такмили ихтисоси омӯзгорон барои навсозии дониш ва малакаҳои касбии онҳо амалӣ мешаванд. Дар солҳои охир, зиёда аз 40,000 омӯзгор аз курсҳои такмили ихтисос гузаштаанд, ки ин иқдом барои беҳтар шудани сифати таълим дар тамоми кишвар мусоидат мекунад.
Дар натиҷаи чораҳои татбиқшуда, кишвари маорифмеҳвари мо дар замони Истиқлоли давлатӣ ба пешравиҳои назаррас дар соҳаи маориф ноил гардидааст. Ин дастовардҳо нишон медиҳанд, ки маорифи тоҷик дар роҳи рушд қарор дорад. Омӯзгор дар ҷамъияти муосири тоҷик як шахсияти калидӣ ба ҳисоб меравад. Омӯзгор на танҳо илм ва дониш меомӯзонад, балки арзишҳои ахлоқӣ, фарҳангӣ ва миллиро низ интиқол медиҳад. Дар шароити тағйирёбии босуръати ҷомеа, омӯзгорон ҳамчун роҳнамои маънавӣ барои ҷавонон хизмат мекунанд ва дар ташаккули шахсиятҳои фаъол ва ватандӯст нақши муҳим доранд. Бо рушди технологияи иттилоотӣ, нақши омӯзгорон низ тағйир ёфта, ҳоло онҳо бояд натанҳо донандаи фан, балки корбарони технологияи муосир бошанд, то тавонанд дар раванди таълим аз имкониятҳои нав ба таври самаранок истифода баранд.
Дар маҷмуъ, ташаккули салоҳиятнокии касбии омӯзгорон яке аз вазифаҳои аввалиндараҷа дар шароити тағйирёбии босуръати ҷаҳонӣ ва пешрафти технологияҳо маҳсуб мешавад. Барои таъмини рушди устувори соҳаи маориф ва ҷавобгӯйи талаботи нави ҷомеа, омӯзгорони оянда бояд на танҳо донишу малакаҳои қавӣ, балки дар истифодаи усулҳои муосири таълим ва технологияҳои навин пешгому устувор бошанд.
Адабиёт:
1. Абдуллоев З. Таҳаввулоти соҳаи маориф дар Тоҷикистон. Душанбе: Дониш — 2022.
2. Ашурматов А. Таълими касбии муаллимон дар шароити таълими муосир дар Тоҷикистон. Ахбори Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, 4 (1), 67-72., 2020 с.
3. Гулямова З. Инноватсияҳо дар системаҳои таълим: таҷрибаи Қазоқистон ва Ӯзбекистон. Номаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, 3(1), 45-50., 2018 с.
4. Ергалиева А. Касбият ва дониши муаллимон дар системаи таълим дар Ҷумҳурии Қазоқистон. Маҷаллаи илмии «Таълим ва илм», 4 (57), 12-20., 2019 с.
5. Зарифов И. Нақши ислоҳоти таълим дар ташаккули касбияти педагогӣ. Маводи конфронси байналмилалӣ оид ба масъалаҳои таълим, 78-83., 2021 с.
6. Камолова Ш. Вазъият ва дурнамои рушди таълим дар Тоҷикистон. Институти тадқиқоти илмии таълимии Тоҷикистон, Душанбе. 2022 с.
7. Каримов Ш. Таҷрибаи ҷаҳонии маориф ва амалияи тоҷикӣ. Душанбе: Дониш. 2021с.
8. Қодиров Н. Мақоми омӯзгор дар ҷомеаи муосир. Душанбе: Ирфон. 2020 с.
9. Шарипова М. Ислоҳоти соҳаи маориф дар даврони соҳибистиқлолии Тоҷикистон. Маҷаллаи илмии «Тадқиқоти педагогӣ», 4 (6), 40-47.
10. Эмомалӣ Раҳмон. Суханронии Пешвои миллат дар Рӯзи дониш. Сайти расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон. https://president.tj/ru/node/27610
11. Юнусов Р. Таърихи байналмилалӣ дар тайёр кардани муаллимон: Қазоқистон ва Ӯзбекистон ҳамчун намунаҳо. Маҷаллаи илмии «Тадқиқоти педагогӣ», 2 (3), 31-39.