НАҚШИ ЛУҒАТОМӮЗӢ ДАР ТАШАККУЛИ НУТҚИ ГУФТОРИИ НАСЛИ НАВРАС

Луғатомӯзӣ дар раванди дарс яке аз усулҳои муфид дар роҳи ташаккули осонбаёнӣ, равонбаёнӣ, озодфикрӣ ва хушгуфторӣ буда, сухани хонандаро ширину таъсиргузор, равону дилкаш ва сертаъсир менамояд. Бояд таъкид кард, ки яке аз омилҳои аслии забондонию саводнокӣ, доштани маҳорати баланди суханварию сухандонӣ маҳз луғатомӯзӣ мебошад.

Дар ин нигошта як раванди дарс оид ба луғатомӯзӣ аз фанни забони модарӣ манзур карда мешавад, ки боварманд ҳастем, бар нафъи омӯзгорон, хусусан, омӯзгорони ҷавон хоҳад буд. 

                                                          МАВЗУЪ

Нақши луғатомӯзӣ дар раванди таълим дар омӯзиши мавзуи «Як пулу сад ғавғо»

                                                    МАҚСАДИ ДАРС

Ба хонандагон омӯзондани луғат дар раванди таълим ва комил гардонидани захираи луғавии онҳо; фаҳмонидани аҳаммияту моҳияти луғат дар нутқи гуфторӣ; ошноии хонандагон ба осори гаронбаҳои шоирони классику муосири тоҷик; тарбияи хонандагон дар руҳияи ватандӯстӣ, ифтихори миллӣ ва инсондӯстиву арҷ гузоштани ба муқаддасоти миллӣ.

                                                             ИМЛО

Дуруст навиштани калимаҳои душворфаҳм. Ҳарфи калон дар исмҳои хос. Бо луғатҳои гуногун навиштани ҷумла ва навиштани луғатҳои азхудкарда.

                                                            МАВОД

Замима барои китоби дарсӣ, Методика дар низоми таълими салоҳиятнокӣ (дастур барои омӯзгор), Модули 3, Фарҳанги имлои забони тоҷикӣ, Фарҳанги забони тоҷикӣ, расм ва дигар маводи таълимӣ, ки дорои шеър, ҳикоя ва луғату чистон мебошанд.

                                          ҚИСМАТИ ТАШКИЛИИ ДАРС

Шунидани ҳисоботи навбатдори синф, санҷидани ҳолати санитарии синф.

Пурсиши вазифаи хонагӣ:

1. Азёд гуфтани шеъри «Суруди байналмилалии кӯдакон»
2. Маънидод кардани шеъри «Суруди байналмилалии кӯдакон».
3. Дар расм чанд кӯдак тасвир ёфтааст? Чанд писару чанд духтар?
4. Онҳо чӣ кор карда истодаанд? Ба фикри шумо онҳо кистанд?
5. Якдилӣ ва муттаҳидӣ чист?
6. Чаро аҳли олам ҳамеша тарафдори сулҳанд?

                                                  Баёни мавзуи нав

Дониши луғавӣ захираи калимаҳоест, ки тавассути он шахс ба таври босамар бо атрофиён муошират мекунад. Захираи луғавӣ дар ду самт ташаккул меёбад:

1. Захираи луғавии нутқи шифоҳӣ,
2. Захираи луғавии нутқи хаттӣ.

Захираи луғавии нутқи шифоҳӣ маҷмуи калимаҳое мебошад, ки шахс ҳангоми муошират истифода мебарад ва ҳангоми гӯш кардан маънои онро дарк мекунад.

Захираи луғавии нутқи хаттӣ маҷмуи калимаҳоест, ки шахс ҳангоми хондани матн маънои онро дарк мекунад ё ҳангоми навиштан истифода мебарад. Низомии Ганҷавӣ дар ин маврид мегӯяд:

                                   Он луғати дил, ки баёни дил аст,

                                   Тарҷиматаш ҳам ба забони дил аст.

Луғат барои дониши бошуурона аҳаммияти калон дорад. Хонанда агар маънои аксари калимаҳоро надонад, маънои матни хондаашро дарк карда наметавонад. Вақте ки хонанда матнҳои мураккабро мехонад, бояд маънои калимаҳои нофаҳморо дарк кунад.

Мо имрӯз аз боби 10, мавзуи дуюм – «Ҳамдиливу ҳамзабонӣ», «Як пулу сад ғавғо»-ро мегузарем. Матн аз осори гаронбаҳои Ҷалолиддини Балхӣ буда, дар бораи мардони мусофире, ки забонро намедонистанд, сухан меравад. Пеш аз хондани матн, дар тахтаи синф луғатҳои додашуда: – изҳори матлаб – мақсадро баён кардан, инаб – ангур, истофил – ангур, узум – ангур-ро менависем.

Саволу ҷавоб доир ба матн бо хонандагон

Машқҳоро менависем ва ғалатҳояшро ислоҳ мекунем. Онҳо чунинанд:

                                 Дӯстони якҷиҳатро дур гаштан бок нест,

                                 Об агар садпора гардад, боз бо ҳам ошност.

                                                                                                    А. Бедил

Дӯстони якҷиҳат – дӯстони ҷонӣ;

 Бок – тарс.

                                  Чу гуфтори беҳуда бисёр гашт,

                                  Сухангӯй дар анҷуман хор гашт.

                                                                                 А. Фирдавсӣ

Анҷуман – маҷлис.

                                  То мард сухан нагуфта бошад,

                                   Айбу ҳунараш нуҳуфта бошад.

                                                                         С. Шерозӣ

Нуҳуфта – ноаён, пинҳон.

Хонандагон суруди «Девори Бухоро»-ро сароида, калимаҳои мушкилфаҳми матни шеърашро таҳлил мекунанд.

                                                       СКАНВОРД

   **Л****— далер, шуҷоъ, пурдил.

Посух:  Диловар

    * У***** — соф кардашуда, тоза ва холис кардашуда.

Посух: Мусаффо

    * Ғ**— аввали ҳар чиз, ибтидо, нахуст.

Посух:  Оғоз

  А***— хулқи нек ва писандида, хушрафтор.

Посух: Адаб

  Т*****— парвариш, таълим, адаб омӯхтан.

Посух: Тарбия.

Ба хонандагон варақҳои сафед дода, хоҳиш мекунем, ки луғатҳои медонистаашонро бинависанд. Барои иҷрои ин супориш ба онҳо се дақиқа вақт дода мешавад. Хонандагоне, ки бештар луғат менависанд, ғолиби озмун мешаванд.

Саҳнача дар бораи донистани луғат ва ғанӣ гардонидани захираи луғавӣ

Тахтаи синф ба се қисм ҷудо карда мешавад ва дар онҳо номи ашёе, ки омӯзгор номбар мекунад, аз тарафи хонандагон навишта мешавад:

1. Далер, диловар, шуҷоъ, мардона, матин, нотарс.
2. Меҳр, муҳаббат, хушбахтӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, бародарӣ, дӯстӣ.
3. Об, рӯшноӣ, покӣ, сафокорӣ, соф, мусаффо.

Истифодаи диаграммаи Вен

 Хислатҳои инсон бо калимаҳои зидмаъно:

Покӣ – касифӣ, хурсандӣ – нохушӣ, диловарӣ – буздилӣ, хушмуомила – бадмуомила.

Саволҳо:

1. Чаро Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми хеш дар бораи омӯхтани забонҳои русӣ ва хориҷӣ аҳаммияти махсус доданд?
2. Чаро «Забон донӣ – ҷаҳон донӣ» мегӯем?
3. Оё донистани луғат дунёи ботинии шуморо равшан мекунад?

                                               ВАЗИФАИ ХОНАГӢ                                                              

Хондани мавзуъ, аз худ кардани луғатҳои мавзуъ.

                                                      АРЗЁБӢ

Эълони баҳо ва таҳлили донишу қобилияти азхудкунии хонандагон.

Бо чунин равиш дарс хатм мешавад, ки барои омӯзиши донишомӯзон, ба таҳлили мо, ҳам ҷолиб ва ҳам пуртаъсир мебошад.