ТАЪСИРИ ВОСИТАҲОИ АХБОРИ ОММА БА РУШДУ ИНКИШОФ ВА РАФТОРИ НАВРАСОНУ ҶАВОНОН

Бо рушди алоқаи моҳворавӣ — интернет воситаҳои ахбори омма, дар баробари мактаб, омили муҳимми тарбияи насли наврас гаштааст. ВАО ба шуури ахлоқӣ ва рафтори хонандагон, муносибати байниҳамдигарии онҳо таъсиргузор шудааст. 

Бояд гуфт, ки новобаста аз навгониҳо шакли маъмултарини тарбияи ахлоқӣ — суҳбати адабӣ боқӣ мемонад. Аксар вақт гуфтугӯйи омӯзгор, тафаккури ӯ дар мавзуъҳои одобу рафтор ҳамчун ҷавоб ба саволҳои хонандагон маълум аст. Махсусан, «чӣ хуб аст ва чӣ бад аст»-ро омӯзгор — нафари бохабар аз ҳама чиз, пешакӣ мефаҳмонад. 

Дар замони муосир олимону муҳаққиқон ва таҳлилгарон таъсири манфии ВАО-ро ба насли наврас пайваста таҳқиқ мекунанд. Пажуҳишгарон Т. Ҷишкариан ва И.Кокарёв, ки таъсири ВАО-ро ҳамчун мушкили педагогӣ пайгирӣ доранд, бар ин назаранд, ки сарфи назар аз рушди босуръати воситаҳои коммуникатсионӣ дар ду даҳсолаи аввали асри XXI телевизор воситаи маъмултарин ва дастрастарини иттилоот боқӣ мемонад. Чанд мушкилии асосии телевизор, ки вақтҳои ахир бештар шудааст:

— зиёд шудани рекламаҳо ва таъсири он ба тарбияи насли наврас;

— аз байн рафтани фарҳанги муносибати кӯдак ва калонсол дар истифодаи барномаҳои гуногунжанри телевизионӣ; 

— дар барномаҳои телевизионӣ омезиши фарҳанги миллӣ бо дигар фарҳангҳо;

— хеле кам будани барномаҳои телевизионӣ барои сайқали зеҳни наврасон. 

Имрӯзҳо мушкили аз ҳама асосии телевизионҳо дар он аст, ки анқариб дар ҳама филмҳо ва филмҳои тасвирӣ падидаҳои зӯроварӣ вуҷуд дорад. Истилоҳи «зӯроварии телевизионӣ» кайҳо боз дар луғати илмӣ истифода мешавад ва мавриди танқид ҳам ҳаст. Албатта, баъди тамошои саҳнаҳои зӯроварӣ, ба зуҳуроти минбаъдаи тақлид аз он дар кӯдакон ва наврасон робитаи возеҳ пайдо мекунад. На ҳама кӯдак саҳнаҳои зӯровариро зуд қабул мекунад, аммо муносибати байни ӯ ва атрофиён дар вақти муайяни начандон дароз тағйир меёбад. Бояд гуфт, ки ВАО таъсири хуб дорад: агар он бамаврид истифода шавад, наврасону ҷавонон аз «гуруснагии иттилоотӣ сер» мешаванд.  

Имрӯзҳо шумораи зиёди рӯзномаву маҷаллаҳо мавҷуданд, аммо таваҷҷуҳ ба хондан ва мутолиаи доимии матбуот миёни ҷомеа, ба вежа, наврасону ҷавонон, мутаассифона, коҳиш ёфтааст. Ин раванд боиси паст шудани теъдоди нашри аксар нашрияву маҷаллаҳо шудааст.

Таъсири интернет ҳам аз телевизор кам нест ва дар бештари ҳолат ҷойгузини он гаштааст. Интернет ҳам воситаи фароғат ва ҳам воситаи дастрасӣ ба иттилоот буда, кӯдак дар дусолагӣ метавонад, аз бозиҳои одии интернетӣ истифода кунад. Дар 8-12-солагӣ ӯ аллакай дар олами маҷозӣ фаъол мешавад ва дар аксар вақт саҳифаҳои интернетии шахсии худро бо сабти ном, рамз, вежагиҳо ва самтҳои махсус боз карда,           блогнавис мешаванд. Онҳо тавассути шабака бо ҳамсинфони худ ва бо дӯстони виртуалӣ муошират мекунанд. Баъзе наврасони 12-13-сола аз шабакаҳои интернетӣ ҳамчун манбаи даромад истифода намуда, дар он хидматрасониҳои хурдро роҳандозӣ мекунанд. Аз ҷумла, дар саҳифаи худ эълон медиҳанд: масалан, “Ман Идрис ҳастам, 12 сол дорам ва дар маҳаллаи 64-и ноҳияи Сино зиндагӣ мекунам. Метавонам бар ивази чойпулӣ партоватонро ба партовгоҳ бубарам, бо фарзандатон машғулияти расмкашӣ, шеърхонӣ, забономӯзӣ дошта бошам ва ё дар боғчаи назди ҳавлӣ бо ӯ бозӣ кунам”.  

Ин падидаҳо нишондиҳандаи он аст, ки фазои интернет дигар на танҳо макони иттилооту манбаи тарбия, балки фаротар аз он шудааст. 

Майнаи сари инсон компютерест, ки хотираи беохир дорад, аммо иттилоот на танҳо нигоҳ дошта мешавад, балки потенсиалро ба вуҷуд меорад ва ба шуур, ҳиссиёт ва амалҳои инсон таъсир мерасонад. Масалан, ногаҳон кӯдаки шуморо ҳиссиёти бад фаро мегирад. Дарҳол шумо мепурсед, ки чӣ гап шуд? Аммо кӯдак ҷавоб дода наметавонад. Чунки дар мактаб мушкилие надорад, муваффақ аст, бемор ҳам нест, муҳити хона солим аст, вале дар дили кӯдак як иттилоот аз кадом расонае ва кадом вақте нақш баста, ба ҳолати равонии кӯдак ноаён таъсири манфӣ мерасонад.

Тибқи таҳлилҳо дар даҳсолаи ахир миқдори вақти сарфкардаи наврасон ба компютер ва телефони мобилӣ хеле зиёд шудааст. Масалан, бозиҳои видеоӣ дар байни наврасон 78%, истифодаи почтаи электронӣ 73%, паёмнависии фаврӣ 68%, истифодаи сомонаву шабакаҳои иҷтимоӣ 65%, ҷустуҷӯйи манбаъҳои ахбор 63%, гӯш кардани мусиқӣ 59%,  тамошои видео 57% зиёд шудааст. Мутахассисон, ки ба масъалаи таъсири ВАО ба кӯдакону наврасон ва ҷавонон муроҷиат мекунанд, бояд роҳҳои коҳиш додани таъсири навъи манфии иттилоотро фаҳмонанд. Таъсири ВАО бояд ҳамеша зери назорату роҳнамоии калонсолон қарор гирад. Бо истифодаи оқилона ва самаровари ВАО мо метавонем, насли наврасро босавод, масъулиятшинос, аз лиҳози равонӣ солим ва дорои ҷаҳонбинии васеъ тарбият кунем.

 Вобаста ба ин мавзуи муҳим ва доғи рӯз — таъсири ВАО ба рушди зеҳнӣ ва рафтори наврасону ҷавонон мо бо чанде аз мутахассисони варзидаи воситаҳои ахбори омма ҳамсуҳбат гаштем, ки фикру мулоҳиза ва андешаҳояшонро ба таври фишурда пешкаши шумо – хонандагони азиз мегардонем: