ДАР ҲИФЗИ ҲУҚУҚҲОИ КӮДАКОН ҲАМАГОН МАСЪУЛАНД

Ҳамасола 1-уми июн ҳамчун Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон дар тамоми ҷаҳон таҷлил мегардад. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ, ки ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ шинохта ва эътироф шудааст, Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон бо шукӯҳу шаҳомати хосса ва басе хотирмон таҷлил мегардад. Ба муносибати ин рухдоди фараҳбахш суҳбате оростем бо сардори раёсати ҳифзи ҳуқуқи кӯдаки Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон, номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ Бобоҷони Ҷаҳонгир, ки фишурдаи онро пешкашатон мегардонем.

— Мехостем, нахуст дар бораи таърихи таъсиси Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон маълумоти мухтасаре ба хонандагони маҷаллаи «Маърифати омӯзгор» ироа мекардед.

— Пеш аз ҳама, бояд зикр кунам, ки таҷлили Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон фурсати муносиб барои бозбинӣ ва арзёбии тадбирҳои андешидашуда ҷиҳати ҳимояи ҳуқуқ ва манфиатҳои кӯдакон мебошад. Сабабу омилҳои пайдоиши ин рӯзи таърихӣ басо ҷолиб аст. Соли 1949 дар Париж ҳангоми баргузории конгресси занон пешниҳод гардид, ки аҳли олам барои сулҳи пойдор дар рӯи ҷаҳон ҳамбастагӣ нишон диҳанд, зеро танҳо сулҳ кафолати ҳаёти осоиштаву хушбахтии кӯдакон мебошад ва дар ин хусус, қарори Анҷумани Шурои Федератсияи байналмилалии демократии занон қабул гардид. Пешниҳоди мазкурро Созмони Милали Муттаҳид дастгирӣ намуд ва дар тамоми ҷаҳон, аз 1 июни соли 1950 инҷониб, ҳамасола Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон таҷлил карда мешавад.

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» 1 июнро ҳамчун Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон муқаррар намудаст, аз ин рӯ, ҳар сол дар ҳошияи он дар ҷумҳурӣ чорабиниву тадбирҳои гуногун дар сатҳи баланд баргузор мешаванд. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин бора чунин гуфтаанд: Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон натанҳо рӯзи таърихӣ, балки айёми ба ҷомеа ёдовар шудан аз зарурати риоя ва эҳтироми ҳуқуқи кӯдак ва фароҳам овардани шароит барои ташаккули ҷомеаи инсонпарвару адолатпарвар аст.

Ҳуқуқи инсон, аз ҷумла, ҳуқуқи кӯдак аз зумраи арзишҳои олие ба ҳисоб меравад, ки ҳамеша дар ҳифзу ҳимояи он тамоми сохторҳои давлатӣ фаъолияти худро равона намудаанд. Агар ба таърих нигарем, пас, маълум мешавад, ки ҳуқуқи инсон на дар ҳар марҳилаи таърихӣ мавриди ҳимоя қарор дошт. Аммо мо — тоҷикон аз даврони Куруши Кабир ба ҳуқуқи инсон муносибати хосса дошта, ба ҳимояи он ҳамеша талош мекардем.

Бояд таъкид кард, ки кӯдакону наврасон бо сабабҳои хурдсол будан ва имкониятҳои ҷисмонию ақлониашон наметавонанд ҳуқуқу манфиатҳои худро мустақилона ҳифз кунанд. Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон, пеш аз ҳама, қишри калонсоли ҷомеаро дар бораи зарурати эҳтироми ҳуқуқҳои кӯдакон ба ҳаёт, озодии ақида ва дин, таҳсилот, истироҳат ва фароғат, муҳофизат аз зӯроварии ҷисмонӣ ва равонӣ, ҳифз аз истисмори меҳнати кӯдакон огоҳ намуда, барои рушду пешрафти ҷомеаи инсонмеҳвар саҳм мегузорад.

20 ноябри соли 1989 нахустин ҳуҷҷати ҳуқуқии байналмилалӣ — Конвенсия дар бораи ҳуқуқи кӯдак аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид қабул гардид, ки аз принсипҳои асосӣ: таъмини манфиатҳои беҳтарини кӯдак, манъи табъиз, ҳуқуқи кӯдак ба ҳаёт, зинда мондан, рушд ва ҳуқуқ ба шунида шудан иборат аст. Ин конвенсия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ ба тас-виб расидааст ва аз мавриди амал қарор гирифтани он алҳол 32 сол сипарӣ шудааст.

Дар Тоҷикистони соҳибистиқлол ҳуқуқҳои кӯдакон бо Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикис- тон, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак» ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ҳифз карда мешаванд. Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон таъкид шудааст, ки модару кӯдак таҳти ҳимоя ва ғамхории махсуси давлат қарор доранд. Бинобар ин, таъмини эҳтиром, риоя ва ҳифзи ҳуқуқу манфиатҳои кӯдакон, фароҳам овардани шароити муносиб барои инкишофи ҳамаҷонибаи онҳо, таъмини манфиатҳои кӯдакону наврасон яке аз ҳадафҳои муҳимму афзалиятноки сиёсати давлат ба шумор меравад. Аз ин рӯ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста таъкид мекунанд: Барои давлат миллати солим, мардуми солим зарур аст. Кӯдакон ояндаи ҷомеа мебошанд, таъмини ҳуқуқҳои онҳо, ҳифзи саломатӣ, рушди солимию ҷисмонӣ ва равонии онҳо вазифаи аввалиндараҷаи ҳар давлату ҷомеа ба ҳисоб меравад.

— Шумо дар боло аз Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак» ном бурдед. Тавре огоҳӣ дорем, қонуни мазкур дар бораи ҳифзи ҳуқуқу манфиатҳои кӯдакону наврасони кишвар нақши арзишманд гузошта истодааст…

 — Бисёр рамзист, ки имсол таҷлили Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон ба 10-солагии қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак» рост меояд. Ин санади муҳимму тақдирсоз, ки соли 2015 аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба имзо расидааст, ҳамчун асоси ҳуқуқии ҳифзи ҳуқуқу озодӣ ва таъмини манфиатҳои қонунии кӯдакон дар ҷомеа мавқеи устувор пайдо намудааст.

Давлат ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳуқуқи кӯдак ва ҳифзи он диққати ҷиддӣ дода, ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷомеаи байналмилалӣ ва яке аз аввалин давлатҳои узви Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил 26 октябри соли 1993 Конвенсияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба ҳуқуқҳои кӯдакро ба тасвиб расонид. Дар баробари ин, Тоҷикистон ду протоколи иловагӣ ба конвенсияи мазкурро, ки яке ба манъи фурӯши кӯдакон… ва дигараш ба пешгирии иштироки кӯдакон дар низоъҳои мусаллаҳона вобаста аст, ба тасвиб расонидааст.

Дар амал татбиқи конвенсия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бе қабули қонуни махсус мушкилиҳоро ба миён меовард. Аз ин рӯ, соли 2015 қонуни алоҳида, яъне, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳифзи ҳуқуқи кӯдак» барои татбиқи талаботи ин конвенсия дар ҷумҳурӣ қабул карда шуд ва талаботи ин конвенсия пурра дар амал татбиқ шуда истодааст.

Ногуфта намонад, ки соли 2015 ҳангоми қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак», зарурати муайян намудани мақоми ваколатдори давлатӣ оид ба ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак дар назди Ҳукумати кишвар ба миён омад. Ҳукумати ҷумҳурӣ 19 августи соли 2016 дар асоси қарори худ Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҳамчун мақоми ваколатдори давлатӣ оид ба ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак муайян намуд. Аз ин лиҳоз, дар назди Вазорати маориф ва илми кишвар зарурият ба миён омад, ки ниҳоди алоҳидаеро дар шакли раёсати мустақили воҳиди сохтории вазорат таъсис диҳад, ки ваколат ва функсияҳои вазоратро дар самти ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак дар ҷумҳурӣ амалӣ намояд. Дар ин асно бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28.12.2019, таҳти № 634 ба сохтори вазорат тағйирот ворид карда шуда, раёсати ҳифзи ҳуқуқи кӯдак ҳамчун ниҳоди нав ташкил карда шуд.

Фаъолияти Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти ҳифзи ҳуқуқи кӯдак пурбор буда, вазорат дар ин самт дар ҷумҳурӣ масъалаҳои зиёдро муайян намуда, баҳри ҳалли онҳо як қатор корҳоро ба анҷом расонида истодааст.

Аз соли 2015 то соли 2025 барои Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҷиҳати таърихи таҳкими пояҳои ҳуқуқии ҳифзи кӯдакон дорои аҳаммияти хос аст. Зеро Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак» ба сифати санади ҳуқуқии миллӣ ҳадафи асосии худро дар таъмини ҳуқуқ, озодӣ ва манфиатҳои қонунии кӯдакон, пешгирии ҳама гуна зӯроварӣ нисбат ба онҳо ва ташкили муҳити амну осуда ва солим барои рушду тарбия ва камол расидани кӯдакон муайян намудааст. Қонуни мазкур дар заминаи сиёсату ҳадафҳои миллӣ, иродаи сиёсии Пешвои муаззами миллат ва уҳдадориҳои байналмилалии Тоҷикистон, аз ҷумла, муқаррароти Конвенсияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба ҳуқуқи кӯдак таҳия гардида, ҳадафи аслии он таъмини шароити муносиб барои зиндагӣ, рушд, таълим, ҳифзи иҷтимоӣ, нигоҳубин, муносибати баробар ва иштироки фаъоли кӯдакон дар ҳаёти ҷомеа мебошад.

— Мегуфтед, ки тайи солҳои татбиқи қонуни мазкур дар ҷумҳурӣ чӣ пешрафту дастовардҳо ба чашм расиданд?

— Боиси хурсандист, ки дар муддати даҳ соли амали Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак» иқдомҳои мушаххаси давлативу ҷамъиятӣ роҳандозӣ гардиданд, ки барои беҳтарсозии вазъи кӯдакон дар кишвар замина гузоштанд. Аз ҷумла, муайян намудани Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳайси мақоми ваколатдори давлатӣ оид ба ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак, таъсиси вазифаи Ваколатдор оид ба ҳуқуқи кӯдак, таъсиси комиссияҳои ҳифзи ҳуқуқи кӯдаки мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, таҳкими сохторҳои ҳифзи ҳуқуқи кӯдак дар вазорату идораҳо, таҳия ва амалисозии санадҳои зерқонуние, ки бевосита ва ё бавосита ба ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак равона шудаанд, тақвияти ҳамкориҳо бо созмонҳои байналмилалӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ, баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии аҳолӣ ва ташкили чорабиниҳои иттилоотӣ аз қабили дастовардҳои муҳиму назаррас ба ҳисоб мераванд.

Ҳамзамон, дар ин раванд як қатор стратегия, консепсия, барнома ва нақшаҳои миллии амал қабул ва амалӣ шудаву мешаванд, аз ҷумла:

• Барномаи ислоҳоти низоми адолати судӣ нисбати кӯдакон барои солҳои 2017-2021;
• Барномаи миллии пешгирии ҳуқуқвайронкунӣ дар байни ноболиғон барои солҳои 2020-2024;
• Барномаи тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда барои солҳои 2020-2024;
• Барномаи ислоҳоти низоми адолати судӣ нисбат ба кӯдакон барои солҳои 2023-2027;
• Барномаи барқарорсозӣ, ба ҳаёти муқаррарӣ мутобиқ намудан ва бо ҷойи кору таҳсил таъмин намудани занону кӯдакони аз минтақаи амалиётҳои ҷангӣ баргардондашуда барои солҳои 2023-2027;
• Барномаи миллӣ оид ба барҳамдиҳии шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдакон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2024-2028;
• Консепсияи таҳсилоти фарогир дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2045;
• Стратегияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи ҳифзи ҳуқуқи инсон барои давраи то соли 2038.

Татбиқи амалии қонун имкон дод, ки дар ҷумҳурӣ марказҳои дастгирии оила ва кӯдак таъсис дода шаванд, кӯдакони маъюб, ятим ва бепарастор ба дастгирии иҷтимоӣ фаро гирифта шаванд, маъракаҳои иттилоотӣ оид ба ҳуқуқҳои кӯдак баргузор гарданд ва ҷиҳати барҳам додани шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдакон ва зӯроварӣ нисбат ба онҳо қадамҳои устувор гузошта шаванд.

— Ба андешаи шумо таваҷҷуҳи Роҳбари давлат ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба масъалаи ҳифзи ҳуқуқи кӯдакон, ки ояндаи миллат ба ҳисоб мераванд, чӣ гуна аст?

— Ғамхорӣ ба масъалаи ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак дар сиёсати иҷтимоии давлат аз афзалиятҳои калидӣ ба ҳисоб меравад. Сарвари ғамхори кишвар барҳақ мефармоянд: «Кӯдакон ояндаи миллатанд. Маҳз ба ҳамин хотир давлат ва Ҳукумати мамлакат барои беҳтар намудани шароити таълиму тарбия ва нигоҳубини ҳамаҷонибаи онҳо иқдомҳои шоистаро амалӣ менамоянд то онҳо ҳамчун насли босаводу худшинос ба камол расанд ва оянда дар пешрафти Тоҷикистони азиз саҳми арзанда гузоранд».

Бо дарназардошти ин, таҷлили Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон дар кишвар ҳамасола бо баргузории маҷмуи чорабиниҳои тарбиявию фарҳангӣ, маърифатию ҳуқуқӣ ва маросимҳои иҷтимоӣ амалӣ мегардад.

Таҷлили 10-солагии қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак» на танҳо далели рушди низоми ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак дар кишвар аст, балки нишонаи устувории сиёсати давлат дар самти таъмини рушди ҳамаҷонибаи насли наврас мебошад. Маҳз тавассути таъмини ҳуқуқ, озодӣ ва эҳтиёҷоти кӯдакон мумкин аст, ки ҷомеаи солим ва давлатдории устувор бунёд карда шавад. Дар ин замина, ҳамкорӣ ва ҳамбастагии сохторҳои давлатӣ, созмонҳои байналмилалӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ аҳаммияти муҳим дорад. Имрӯз ҳар як кӯдак бояд эҳсос кунад, ки ҳуқуқаш эҳтиром мегардад, садояш шунида мешавад ва фардои дурахшон дар интизораш аст. Бо итминон мегӯям, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давоми ин 10 сол тавассути Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак» ва тадбирҳои марбут иродаи сиёсӣ ва масъулияти иҷтимоии худро дар таъмини ҳуқуқ ва рушди насли наврас собит намуд.

— Тавре қайд кардед, Вазорати маориф ва илм моҳи ноябри соли 2016 мақоми ваколатдори давлатӣ оид ба ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак муайян карда шудааст. Ҳамчунин, барои амалӣ намудани ваколатҳои худ дар самти ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак Вазорати маориф ва илм раёсати махсусро бо номи «Раёсати ҳифзи ҳуқуқи кӯдак» таъсис дод. Дар бораи фаъолияти раёсат ва иҷрои рисолатҳои он чанд сухане мегуфтед.

— Раёсати ҳифзи ҳуқуқи кӯдаки Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолияти худро дар асоси санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба роҳ монда, тибқи Нақшаи кори Комиссияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба ҳуқуқи кӯдак, Нақшаи кори Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Нақшаи кори раёсати ҳифзи кӯдак корҳои муайянеро ба анҷом расонид. Аз ҷумла, раёсати ҳифзи ҳуқуқи кӯдаки Вазорати маориф ва илм дар шаш моҳи охир 4 лоиҳаи санади меъёри ҳуқуқиро таҳия намуда, баъд аз мувофиқа бо вазорату идораҳо ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод намуд, ки аз ин теъдод 3 санади меъёрии ҳуқуқӣ тасдиқ карда шуданд. Як санади меъёрии ҳуқуқӣ, ки лоиҳаи қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи лоиҳаи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Оид ба ворид намудани иловаҳо ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳифзи ҳуқуқҳои кӯдак» мебошад, аз ҷониби Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ шуда, ба баррасии Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод карда шудааст. Аз ҷониби раёсат 2 лоиҳаи санади меъёри ҳуқуқӣ таҳия гардида, дар мувофиқаи вазорату идораҳо қарор доранд. Ҳамзамон, ба 7 лоиҳаи санадҳои меъёрии ҳуқуқии ба раёсат воридгардида хулосаҳои дахлдор дода шуд. Ҳамчунин, бо фармоиши вазири маориф ва илм аз ҷониби раёсат комиссия ва гурӯҳҳои корӣ ташкил гардида, тамоми муассисаҳои таълимии шаҳру навоҳии кишвар, новобаста аз шакли моликияташон мавриди санҷиш қарор мегиранд ва ба онҳо ёрии методӣ расонида мешавад.

Бо вуҷуди корҳои ба анҷом расида, боз ҳам вазифаҳои зиёд дар пешанд, аз ҷумла, қабули қонун дар бораи васоят ва парасторӣ, қабули барномаи фарогири ҳуқуқҳои кӯдак, таҳкими пурраи низоми адолати судӣ, дастрасии кӯдакони осебпазир ба хидматрасониҳои иҷтимоӣ, татбиқи механизми оилаи парастор, роҳандозии усулҳои муосири пешгирии ҳуқуқвайронкунӣ ва ҷинояткории ноболиғон, мубориза бо ҳама гуна шаклҳои табъиз ва хушунат, таълими ҳуқуқии волидон, омӯзгорон ва густариши иштироки худи кӯдакон дар раванди қабули қарорҳо.

Бояд зикр кард, ки ҳифзи ҳуқуқи кӯдак вазифаи танҳо давлат нест. Дар ташаккули бомуваффақияти шахсияти кӯдак, инчунин, ҷомеа, падару модар ва ҳар як фарди солимфикр нақши муҳим мебозанду ҳамагон масъуланд. Кӯдакони мо бояд дар муҳити меҳру муҳаббат, дар хонавода миёни ашхоси наздик ва меҳрубон ба воя расанд. Бузургсолонро мебояд барои ташаккули муқаррарии ҷисмониву ақлонии кӯдакон, омодагӣ ба ҳаёти мустақилона ва барои узви комилҳуқуқи ҷомеа гардиданашон шароити мусоиду муфид ва арзанда фароҳам оваранд.

Ба муносибати Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон, месазад боз як бори дигар таъкид намоям: Кӯдакон на танҳо оянда, балки имрӯз ва умеди зиндагии мо мебошанд.

— Ташаккур барои суҳбати пурмуҳтаво.

— Саломат бошед!