Идоракунии сифат дар мактабҳо аз кор бо одамон ва пеш аз ҳама бо омӯзгорон оғоз шуда, бо кор бо кадрҳо ва баланд бардоштани сатҳи касбии онҳо анҷом меёбад. Дигар роҳ нест…
Идоракунии сифати таълим ва муаммои он барои ҳар як муассисаи таълимӣ, роҳбар ва омӯзгорон яке аз масъалаҳои муҳимтарин ба шумор меравад. Ҳангоми баррасии мушкилоти сифати таълим мо ба як қатор мафҳумҳои асосӣ такя мекунем: сифат, кафолати сифат, таълим, идоракунии сифати таҳсилот, баланд бардоштани сифат.
Сифат-маҷмуи хусусиятҳои объектест, ки ба қобилияти он барои қонеъ кардани ниёзҳои муқарраршуда ва пешбинишаванда алоқаманд аст.
Кафолати сифат-чорабиниҳои ба нақша гирифташуда ва амалишаванда, ки таҳти назорат қарор доранд ва барои эҷоди боварӣ ба қонеъ кардани талаботи сифат заруранд.
Таҳсилот-тарбияи шахсияти баркамол, додани асосҳои дониши фаннӣ, омӯзиши фанноварӣ, усулҳои навини додани донишҳо.
Менеҷменти сифат дар соҳаи маориф-системаи татбиқшавандаи амалҳои стратегӣ ва оперативӣ аст, ки ба таъмин, такмил ва арзёбии сифати таълим равона шудааст.
Баланд бардоштани сифат-раванд ва натиҷаи ба ҳадафҳо ва вазифаҳои муайянкардаи сиёсат дар соҳаи сифати таҳсилот, наздик кардани андозаҳои мавҷудаи фаъолияти таълимӣ мебошад.
Барои таҳлили ҳолат ва рушди системаи маориф дар муассисаи мушаххас мафҳуми «беҳтарсозии сифат» аҳаммияти калон дорад, ки он тағйироти мусбати объекти сифатро ҳангоми рушди пайвастаи он тавсиф менамояд.
Дар асоси консепсияҳои пешниҳодшуда “сифати таълим”-ро ҳамчун категорияи иҷтимоие муайян кардан мумкин аст, ки ҳолат ва самаранокии раванди рушди системаҳои кушодаи маориф, мутобиқати онро, аз як тараф, ба ҳадафҳои меъёрии таълим, аз ҷониби дигар, ба талабот, интизориҳо, талаботи шахсият ва гурӯҳҳои гуногуни иҷтимоӣ барои ноил шудан ба натиҷаи баланди таълим тавсиф мекунад.
Кор дар соҳаи сифат барои ошкорбаёнии ҳадди аксар нисбат ба субъектҳои бевоситаи раванди таълим (муаллимон ва донишҷӯён) ва шарикони берунии муассисаи таълимӣ (волидон, корфармоён, муассисаҳои иҷтимоӣ) кӯшиш мекунад.
Ташаккул, ҳамоҳангсозӣ ва тасдиқи ҷузъҳои асосӣ дар соҳаи сифат яке аз вазифаҳои муҳимтарини маъмурияти муассисаи таълимӣ мебошад. Системаи сифатро метавон ҳамчун воситаи татбиқи сиёсати сифат баррасӣ кард.
Нақшаи таҳияшудаи дақиқи амалисозӣ барои ноил шудан ба натиҷаҳои муайян ва муайян кардани ҳадафҳо, кор дар соҳаи сифат метавонад барои кормандони ташкилот нақши ҳавасмандгардонӣ бозад, сифатҳои касбии онҳоро дастгирӣ кунад ва онҳоро водор кунад, ки маҳорати педагогӣ ва методии худро такмил диҳанд. Банақшагирии фаъолияти идоракунии сифати таҳсилот метавонанд ду навъ бошанд:
- Нақшаҳои наздикмуҳлат (нимсола, солона).
- Нақшаҳои стратегӣ
Аз рӯйи таҷриба ба мушоҳида мерасад, ки дар муассисаҳо ҳамасола нақшаҳои наздикмуҳлати идоракунии сифати таҳсилот таҳия ва тасдиқ гардида, аз рӯйи онҳо корбарӣ мешавад, вале оид ба таҳияи нақшаҳои стратегӣ ҳаминро метавон гуфт, ки қариб дида намешаванд.
Рушди фаъолияти менеҷменти сифат бо раванди банақшагирии стратегии сифат робитаи зич дорад, ки барои муайян кардани афзалиятҳои дарозмуддат имкон медиҳад ва ба тағйироти оқилона дар рушди муассиса ва фаъолияти кормандони он мусоидат мекунад. Мақсади аслии банақшагирии стратегӣ на танҳо бо таҳияи нақшаи генералии рушди муассисаи таълимӣ барои давраи муайян, балки бо дарк ва таҷдиди назар намудани самтҳои асосии хизматрасониҳои таълимии ин муассисаи таълимӣ ва мувофиқи талаботи истеъмолкунандагон муайян мешаванд.
Пеш аз раванди банақшагирии стратегӣ таҳлили ҳамаҷонибаи вазъи рушди муассисаи таълимӣ, ки омӯзиш ва дарки ҷанбаҳои қувваю заъфи раванди таълим ва фаъолияти муҳити кориро дар бар мегирад, шарт мебошад. Ин корро бояд гурӯҳе, ки аз устодони таҷрибадор, методистон ва волидон иборат аст, дар ягон давраи муайян ба анҷом расонад ва ба маъмурият пешниҳод кунад. Дар раванди банақшагирии стратегӣ мақсади асосии муассисаи таълимӣ муайян мешаванд.
Вазифаи асосии банақшагирии стратегӣ аз инҳо иборат аст:
- роҳҳои ба даст овардани комёбиҳо;
- ноил шудан ба муҳити босифати таълимӣ ва натиҷаҳои таълимӣ;
- ошкор ва бартараф намудани омилҳои берунӣ ва дохилие, ки ба ноил шудан ба комёбӣ халал мерасонанд.
Банақшагирии стратегӣ хоҳиши самаранокиро тавассути пешгирӣ, ошкор ва барвақт бартараф кардани камбудиҳои гуногун инъикос мекунад ва ба ин васила, манбаи боэътимоди баланд бардоштани сифати таълим мегардад. Ҳангоми банақшагирӣ бояд ба назар гирифт, ки сифати таълим аз сабаби мавҷуд будани нуқсони дохилӣ ва берунӣ, намоён ва пинҳонӣ паст мешавад.
Камбудиҳои дохилиро метавон норасоиҳое донист, ки бо айби муассисаи таълимӣ дар натиҷаи номукаммали раванди таълим, номусоидатии иҷтимоию равонӣ ва усулҳои нокифояи идоракунии мактаб ба амал омадаанд. Намунаи хоси нуқсони дохилӣ паст будани савияи дониши хонандагон аз рӯи фанҳои алоҳида, маҳорати кори мустақилона, паст будани ҳавасмандии иштирок дар машғулиятҳои беруназсинфӣ ва ғайраҳо ҳастанд.
Камбудиҳои берунии таълиму тарбия бо таъсири муҳити зист ба бачаҳо, ҳамкории сусти мактаб бо ҷомеа, набудани ҳамкории оила ва мактаб вобаста аст. Камбудиҳои берунӣ беэътиноии умумии иҷтимоӣ ва педагогии наврасон, рафтори ношоистаи мактаббачаҳо, ҳавасмандии паст ба фаъолияти таълимӣ, сатҳи пасти инкишофи салоҳияти иҷтимоиро дар бар мегиранд.
Камбудиҳои намоён ба осонӣ ошкор ва ба таври объективӣ ташхис мешаванд, ки таҳти назорат, камбудиҳои тарбиявӣ, чун қоида, бо надоштани дониш ва малакаи мушаххаси хонандагон, инчунин, бо зуҳуроти рафтори ношоиста, ҳуқуқвайронкуниҳо ва ғайра алоқаманданд. Дар ҷараёни ташхиси сатҳи таҳсилоти хонандагон камбудиҳои зиёд ба назар мерасанд.
Нуқсони ниҳонӣ норасоиҳои тарбиявӣ аст, ки бо усулҳои объективӣ муайян кардан душвор аст. Чунин нуқсонро дар асоси мушоҳидаҳои дуру дароз, таҳлили таҷрибавӣ ва худбаҳодиҳии фаъолият ва қобилияти хатмкунандагон ва дигар шахсони манфиатдор ошкор кардан мумкин аст. Камбудиҳои ниҳонӣ муоширати сусти иҷтимоӣ, мутобиқ нашудан ба муҳити зист ва набудани малакаҳои худомӯзӣро дар бар мегиранд.
Ҷустуҷӯи самаранокии таълим тавассути пешгирӣ, ошкор ва бармаҳал рафъи камбудиҳои мухталиф дар раванди кори таълим мебошад.
Идоракунии сифати таълим фаъолияти мақсаднокеро дар назар дорад, ки дар он субъектҳои таълим тавассути хизматрасонии таълимӣ ва ҳалли вазифаҳои идоракунӣ, ташкили фаъолияти муштараки корбарори хизматрасонии таълимӣ (донишомӯз, омӯзгор, сарпараст) ва тамаркузи онро ба қонеъгардонии босифати талаботи таълимии онҳо таъмин менамоянд. Равишҳои нави идоракунии сифат дар таълим чунин хусусият доранд:
- хусусияти возеҳ ифодаёфтаи ҳавасмандкунанда, ки ба манфиати иқтисодии субъектҳои идоракунӣ асос ёфтааст;
- даст кашидан ё кам кардан аз усулҳои идоракунии фармонфармоӣ;
- назорат аз болои натиҷаҳои раванди таълим бо кам кардани назорат ба пешрафти он;
- афзалияти худидоракунӣ дар таҳлил ва баҳодиҳии раванди таълим.
Идоракунии сифат дар таълим ҳамчун раванд банақшагирӣ, ташкил, идоракунӣ, арзёбии таълим ва рушди равандҳои асосӣ ва ёрирасонро дар бар мегирад. Чунин назарияро муаллифоне, ки консепсияҳои гуногуни идоракунии сифати таҳсилотро таҳия мекунанд, қабул мекунанд. Ҳамин тариқ, педагог ва методисти машҳури олмонӣ Д.Тиммерман модели семарҳилаи идоракунии сифати таълимро пешниҳод менамояд, ки дар он марҳилаи дохилшавӣ, мобайнӣ ва натиҷаи баромадро муайян мекунад.
Давраи якум шароити ташкили раванди таълиму тарбияро дар мактаб дар бар мегирад. Ба ин шартҳо дараҷаи касбии кадрҳои педагогӣ, ҳолати бино ва синфхонаҳо, таҷҳизот ва лоиҳакашӣ, мавҷуд будани нақшаҳои таълимӣ ва маводу воситаҳои таълим дохил мешаванд. Шартҳои муҳимми муваффақияти раванди таълим худи хонандагон, сатҳи қобилият, майл, шавқу рағбат ва омодагии ҳавасмандии онҳо ба омӯзиш мебошанд.
Марҳилаи мобайнӣ ба сифати равандҳои дохилии мактаб таъсир мерасонад. Ба инҳо мазмун, ташкили раванди таълим, кори касбии омӯзгор, иқлими иҷтимоӣ-психологӣ, ташкили худидоракунӣ, муносибатҳои байнишахсӣ ва ҳамкории гурӯҳӣ шомил мешаванд.
Марҳилаи баромадан натиҷаи таълимро инъикос мекунад. Д.Тиммерман схемаи зерини идоракунии сифати таълимро пешниҳод мекунад:
Инчунин, тадбирҳоро барои тадриҷан беҳтар кардани сифати таълим муайян мекунад. Ниҳоятан, консепсияи Д. Тиммерман давраҳои зеринро барои ташхиси сифати таълим дар бар мегирад, ки инҳо мебошанд: банақшагирӣ, татбиқи такмил, санҷиши самаранокӣ, мутобиқсозии беҳтаршавӣ ба вазъияти тағйирёбанда.
Хулоса, раванди назорати сифати таълим яке аз масъалаҳои калидӣ дар ҳар низоми таҳсилот буда, муассисаҳои таҳсилотиро лозим аст, ки диққати худро ба раванди кафолати сифат, чорабиниҳои пешгирикунанда барои бартараф кардани камбудиҳои дохилӣ ва берунӣ ба нақша гиранд.
